అష్టవిధ నాయికలు..

అష్టవిధ నాయికలు భరతముని రచించిన నాట్య శాస్త్రంలో పేర్కొన్న ఎనిమిది రకాల నాయికల గురించి చెప్పిన వివరణ. ఈ నాయికలు వేర్వేరు పరిస్థితుల్లో వారి ఎనిమిది రకాల మానసిక అవస్థలను తెలియజేస్తుంది..తన ప్రియుడు లేదా భర్త కోసం ఎదురు చూసే నాయిక మానసిక స్థితి గురించి అద్భుతంగా వివరించారు ఎందరో మహానుభావులు. ఈ అష్టవిధ నాయికల గురించి దేవులపల్లి కృష్ణ శాస్త్రి చెప్పిన వివరణ, అలాగే పి.సుశీల వివిధ సినిమాలలో పాడిన పాటలు కలిపిన మాలిక ఇది..


ఇరులలో తారక లివియంచు, తానేనా
కురులలో మల్లియ విరులు తురుము!
అసలే కెందమ్ము లీ అడుగు లనుచు, ఎంతో
పొందుగ లత్తుక పూయు తానే!
అదియేదో అంటే నీ అధరాన నని, తన
మెత్తని పెదవుల నొత్తి తుడుచు!
చూచుచు, మరి మరి చూచి మెచ్చుచు, మక
రికల చెక్కిళ్ళ చిత్రించు తానే!
ఎంత పున్నెమ్ము చేసినానే, మగండు
ఒక్క క్రీగంటి చూపులో, ఒక్క లేత
నగవులో, నా మనస్సు నెరిగి గ్రహించి,
తీర్చునే యంచు మురియు `స్వాధీన పతిక '
------------------



విభుని దోతేర పంపిన ప్రియ దూతిక
లెంతకు తిరిగి రారేమో కాని-
ఘనుల సద్గోష్ఠిలో మునిగి యున్నాడని
వెరతురేమో స్వామి దరియుటకును;
నిప్పుల వర్షమై నిలువెల్ల దహియించు
నిలబడనీదు వెన్నెలల వాన;
అయ్యయో మదన దేవా! మ్రొక్కు దాన, నా
పైననా ననతూపు పదను బాకు?
అతనుదవు, నీవు పోగల వటకు, - వారి
ఉల్లమున జేరి నా మాట నూదగలవు;
చనుము - నా ప్రాణముల నిల్పు మని నెలాంత
తల్లడిలు విరహోత్కంఠిత వలవంత?
---------------




పవళింపు గదిలోన, పగడంపు కోళ్ళ చ
ప్పరపు మంచము పైన పాంపు పైన
వలిపంపు జిలుగు దుప్పటి వేసి, కస్తూరి
జువ్వాది కలిపిన గంధ సార,
మగరు వత్తులు, మేలి అత్తరుల్, పచ్చక
ప్పురపు వీడియము పళ్ళెరమున నిడి
ద్వారాన తోరణాల్ కూరిచి, ముంగిట
వన్నెవన్నెల రంగవల్లులుంచి
తానమాడి, పుప్పొళ్ళ నెమ్మేన నలది
నెరుల సిగ నల్లి, నుదుట చెందిరపు బొట్టు,
కనుల కాటుక, అలతి నగవులు మెరయ
విభుని కొరకు వాసక సజ్జ వేచి యుండు
-------------



నిదురించే తోటలోకి పాట ఒకటి వచ్చింది..

ఈ తీవ యోవరియే గదా తాముర
మ్మన్న యేకాంత గృహమ్ము! తాము
మెత్తురనే గదా, మెలత, ఈ కయిసేత!
ఈ నిరీక్ష్ణము లింకెంత శేపె?
కడచెనే రేయి సగ; మ్మైన శ్రీ వారి
అడుగుల సడియును పడదు చెవుల-
మరిమరి పొగడకే మాయల మారిని,
విసిగిన ప్రాణాలు వేపి తినకె!
పదవె, అడుసాయె నేల నా బాష్పవారి
ననుచు నెవ్వగ మెయినగ లన్ని ఊడ్చు;
"అసలు దోషము నాదే" నటంచు ఏడ్చు;
విరహమున వేగిపోయిన విప్రలబ్ధ



పెను చీకటాయే లోకం

-----------
"మన సార వలచి వచ్చిన వాడు,నీ రేడు
తొగరేని మించు సోయగము వాడు;
లాలించినాడు, తన్నేలు కొమ్మన్నాడు-
చప్పగా వాయైన విప్పవపుడు.
అవియేటి అలకలో! అ మూతి ముడుపులు
ఆ మొండిపట్టులు, ఆ బిగువులు!
ఇక నిప్పుడోయమ్మ! ఎన్ని నిట్టూర్పులు
అసురుస్సునంటలు, అలమటలును!
ఓసి, ఇవియేటి చేతలే బైసి మాలి!
ఏరు విన్నను నవ్వగలారు లె" మ్మ
టంచు చెలి పల్క, తెలివొంది అలవి కాని
వెతల పాలౌచు కలహాంతరిత తపించు
--------------



ఏమని పాడెదనో ఈ వేళ

విన్నవే యిన్నాళ్ళు, కన్నులారగ చూసి
న్నను, నేడేంతో ఆనంద మాయె;
ఆ చందనాంకము లా తమ్ములపు ముద్ర
లే లేమవో చెప్పలేరు తామె;
వేయికి పైనాయె ప్రియురాండ్రు, రేయికో
మూడే ఝామములాయె - మోహ యాత్ర
నేదో ఈ దారి నూరేగు చుబుసుపోక
వేంచేసినార లీ వేగుబోక
వలదు విడియగ నిట మానవతులే గాని
వలపు బిచ్చ మాశించెడి వారులేరు;
పిలిచుచున్నవి వేరె కౌగిళులు, వెడలు
మనుచు తెగనాడు ఖండిత అయిన రాధ
--------



"అటు చూడ వీటి ముంగిటను మౌనమ్ముగా
తల వాలిచె మన మందార తరువు!
పురి విప్పదు మన పెంపుడు మయూరమ్ము ది
గులుచెంది దిక్కుదిక్కులకు చూచు!
సరెసారెకు మన శారిక పలవించు
కలువరపడి ఏదృ పలుకబోవు!-
ఏలాగు నీ మేఘవేళ ఒంటరి రేల
ప్రాణేశ్వరు ప్రవ్వసి బాసి" యనుచు
చల్లుకొను మేన గొజ్జంగి నీరు;
గుప్పుకొను కప్పురము తోడి పుప్పొడులను;
పొరలు సెజ్జ, లేచి మరల నొరుగు సుంత;
పొగులు ప్రోషిత భర్తృక మగని కొరకు
-------------------


నిన్నే వలచితినోయి


నడి రేయి, చక్కని పున్నమి నాటి వెన్నెల
పాల వెన్నెల జడివాన లీల!
హృదయేశు డున్న ఆ పొదరింటి వర కొరుల్
పసిగట్టకుండ పోవలయు గాదె!
తెలికోక తెలి రైక, తెలిమేలి ముసుగులో
మెయి సోయగపు మిసమిసలు దాచి
కాలి యందెల కడియాల గాజుల మువల్
రవళింపకుండ చెరగున జొనిపి
మోముపై, కేలిపై గంద వొడి నలంది
పులుగు రవ్వంత గూట కదల బెదరుచు
ఆకుసడి కదరుచు, గాలి అడుగు లిడుచు,
వెడలె నభిసారికగ ప్రియు కడకు రాధ

ఆ నాయికల వివరణ మామూలు మాటలలో

1.విరహోత్కంటిత : భర్త చెప్పిన వేళకు రాలేదని ,ఆలస్యానికి తహతహలాడి మనసంతా రకరకాల ఆలోచనలతో గడిపే స్త్రీ.

2.ఖండిత నాయిక : తన భర్త రాత్రంతా పర స్త్రీతో గడిపి ,తెల్లవారిన తరువాత రతి చిహ్నాలతో ఇంటికి వచ్చిన మగడిని చూచి దుఃఖించే స్త్రీ.

3.స్వాధీన పతిక : తను చెప్పినట్లు విని, కోరినట్లు నడుచుకునే భర్త గల స్త్రీ.

4.ప్రోషిత పతిక : భర్త తనకు దూరం లో వున్నప్పుడు అతని తలపులు నెమరు వేసుకుంటూ విరహ వేదన పడే స్త్రీ.

5.వాసక సజ్జిత : దూరాన ఉన్న భర్త చాల రోజుల తరవాత వస్తున్నాడని తెలిసి విరహ వేదనతో తను, తన పడక గదిని అలంకరించి ,ప్రియుని రాక కోసం ఎదురు చూసే స్త్రీ.

6.విప్రలబ్ద : తాము ఏర్పాటు చేసుకున్న సంకేత స్థలానికి తన ప్రియుడు రాక పోతే , విరహంతో భాద పడే స్త్రీ.

7.కలహాంతరిత : భర్త ఎంత చెప్పినను వినక ,అది అబద్ధమని నమ్మి,అతనితో దెబ్బలాడి వెల్ల గొట్టి, తరువాత అయ్యో! ఎంత పని చేసాను !ఎంత నోచ్చుకున్నాడో! అని దిగులు పడే స్త్రీ.

8.అభిసారిక : అందంగా అలంకరించుకుని ప్రియుని దగ్గరకు తానే వెళ్ళేదిగాని , లేదా ప్రియుడ్ని తన దగ్గరకు పిలిపించుకునే స్త్రీ.

ప్రవత్ప్యత్పతిక : ప్రియుడు దూర ప్రయాణానికి వెళుతున్నప్పుడు యా వాస్తవాన్ని తట్టుకో లేక కన్నుల నీరిడే తొమ్మిదవ కథానాయిక.